Inleiding risicobeheersing en weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen betreft de mogelijkheid van de gemeente om financiële risico’s op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van het bestaande beleid. Het weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een ratio. In deze paragraaf staat beschreven met welke risico’s wij als gemeente op ons af zien komen, de berekening en de analyse van het weerstandsvermogen en de weerstandscapaciteit en de verplichte kengetallen.
Het weerstandsvermogen is onder te verdelen in een incidenteel weerstandsvermogen, voor het opvangen meer eenmalige risico’s, en een structureel weerstandsvermogen, voor het opvangen van meerjarige risico’s. In deze paragraaf is zowel een berekening gemaakt van de incidentele weerstandsratio als van de structurele weerstandsratio. Daarnaast is het totaal van de risico's afgezet tegen het incidentele weerstandsvermogen.
Ontwikkeling risico’s
Veel gemeenten lopen op korte termijn tegen de volgende risico's en ontwikkelingen aan:
1. Ravijnjaar verschoven
Via de voorjaarsnota en de meicirculaire 2025 heeft het Rijk tot en met 2027 incidenteel extra middelen vrijgemaakt. Een deel daarvan betreft een compensatie op de jeugdzorgkosten.
Deze extra middelen dempen het eerdere ravijnjaar van 2026, maar zorgen voor een nieuwe dip vanaf 2028.
Ook in de meerjarenbegroting van Schagen is deze dip in 2028 te zien.
2. Rijksbudgettaire onzekerheid
Begin juni 2025 is het kabinet gevallen. Dit betekent dat er in 2025 nog verkiezingen plaatsvinden voor de Tweede Kamer en dat daarna een periode volgt van coalitievorming, nieuwe kabinetsformatie en nieuwe ministers en staatssecretarissen met nieuwe ambities die zich gaan inlezen op de dossiers.
Deze ontwikkeling geeft niet alleen veel onzekerheid als het gaat om de onderhandelingen die de VNG voert met het Rijk over het gemeentefonds en de algemene uitkering voor gemeenten, maar ook op de beleidsinhoudelijke dossiers, zoals (jeugd)zorg, wonen, klimaat.
Dit maakt dat, ondanks dat Schagen een sluitende meerjarenbegroting presenteert, lokaal beleid voor langere termijn lastiger wordt omdat de financiering via het gemeentefonds afhangt van de landelijke politieke ontwikkelingen.
3. Cyberdreigingen en digitale weerbaarheid
Onze dienstverlening is nagenoeg volledig afhankelijk van onze IT-omgeving; we kunnen niet zonder onze systemen om zaken vast te leggen. En om onze systemen te bereiken hebben we stroom en internetverbinding nodig.
Het aantal cyberaanvallen, ransomware richting gemeenten nemen toe.
Als Schagen hebben we diverse maatregelen genomen om onze digitale weerbaarheid te vergroten. Daarnaast stellen we een Business Continuity Management plan op, zodat onze belangrijkste dienstverlening in geval van nood door kan blijven gaan.
4. Stijgende kosten binnen het sociaal domein
De verwachting is dat de kosten binnen het sociaal domein de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Met name jeugdhulp en Wmo kosten de gemeenten veel geld. Binnen de jeugdhulp is een ontwikkeling te zien dat de problematiek complexer wordt en daarmee de zorg duurder. Tot nu toe ontvangen gemeenten voor jeugdhulp incidentele middelen om de tekorten op te vangen.
Het vaste maandbedrag maakt dat veel mensen gebruik maken van de Wmo. Door het controversieel verklaren van het wetsvoorstel wordt de inkomensafhankelijke Wmo mogelijk uitgesteld tot 1 januari 2028.
In Schagen monitoren we de ontwikkeling van de zorgkosten door middel van een dashboard. Daarnaast hebben we de laatste jaren nieuwe contracten afgesloten.
Inleiding weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen kan worden uitgedrukt als de verhouding tussen de weerstandscapaciteit en alle risico’s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie.
Het weerstandsvermogen is onder te verdelen in een incidenteel weerstandsvermogen voor het opvangen van meer eenmalige risico’s en een structureel weerstandsvermogen voor het opvangen van meerjarige risico’s. In de nota Vermogensbeleid 2024 die is vastgesteld in februari 2025, is opgenomen dat voor het incidenteel weerstandsvermogen gestreefd wordt naar een ratio van 1,5, met een minimum van 1,0.
Aan de ratio weerstandsvermogen wordt de volgende betekenis gegeven:
Ratio weerstandsvermogen | Betekenis |
|---|---|
2,0 < ratio | Uitstekend |
1,5 < ratio < 2,0 | Ruim voldoende |
1,0 < ratio < 1,5 | Voldoende |
0,8 < ratio < 1,0 | Onvoldoende |
ratio < 0,8 | Slecht |
Incidenteel weerstandscapaciteit
De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit die reserves waar nog geen verplichting op rust of waarvan de besteding nog kan worden gewijzigd. Dit komt neer op de stand van de algemene reserve.
In eerdere jaren rekenden we de stille reserve ook tot de incidentele weerstandscapaciteit. De stille reserve ziet toe op het verschil tussen de werkelijke waarden van de gemeentelijke gebouwen en gronden en de boekwaarde zoals die in de administratie van de gemeente staan. Deze stille reserve kan niet direct worden ingezet; dan moet een pand of een stuk grond eerst verkocht worden. Om deze reden wordt bij het opstellen van de begroting 2026 de stille reserve niet meer tot de incidentele weerstandscapaciteit gerekend.
De verwachte incidentele weerstandscapaciteit bedraagt per 1 januari 2026:
Stand algemene reserve per 31-12-2024: € 16.670.000 voor jaarrekeningresultaat
Storting jaarrekeningresultaat 2024 na bestemming: € 6.441.000
Storting algemene reserve 2025: PM
Totaal: € 23.111.000
Incidentele risico's
Wanneer een risico wordt onderkend, wordt een inschatting gemaakt van de kans dat het risico zich voordoet en de impact die het heeft.
Wij hanteren hiervoor de volgende normen.
Staffel | Kans |
|---|---|
Hoog | 75% |
Midden | 50% |
Laag | 25% |
Extra Laag | 10% |
Garantievermogen | 1% |
In onderstaand overzicht zijn de incidentele risico's gespecificeerd met een risico groter dan €100.000. Andere risico's zijn samengevat onder de overige risico's.
RiRisico | Omschrijving | Maatregelen | Kans | Maximaal financieel gevolg |
|---|---|---|---|---|
Calamiteiten/ramp | Dit risico ziet toe op de situatie dat er sprake is van calamiteiten of een grotere ramp. Te denken valt aan betalen van kosten bij natuurrampen | Er is een Business Continuïteitenplan opgesteld waarin is opgenomen welke bedrijfsprocessen essentieel zijn en zo snel mogelijk doorgang moeten krijgen in geval van calamiteiten | 25% | € 250.000 |
Cyberrisico’s | Op basis van het Global Risk Report 2025 blijkt dat cyberrisico’s in de top 3 staat van de grootste risico’s voor Nederland op de korte termijn (komende 2 jaar) | Als gemeente hebben we de nodige maatregelen genomen om de kans op een aanval te verminderen, zoals bijvoorbeeld het continue monitoren van mogelijk verdachte activiteiten en is de toegang tot systemen beperkt. De kans op een cyberaanval hebben we ingeschat op laag. | 25% | € 500.000 |
Kosten ontwikkeling Sociaal Domein | De jaarlijkse kosten nemen toe. Deze toename komt enerzijds doordat meer mensen een beroep doen op de zorg en dat daarnaast de complexiteit van met name de jeugdzorg toeneemt. | Tot nu toe compenseert het Rijk jaarlijks incidenteel de hogere jeugdzorgkosten. Het risico bestaat echter dat de wijzigingen die volgen uit de hervormingsagenda jeugd niet voldoende zullen zijn om op langere termijn te compenseren. Mede gezien er sprake is van een openeinde regelingen zullen we als Schagen toch de gemaakte kosten moeten vergoeden. | 75% | € 1.500.000 |
Juridische risico’s | Dit betreft de mogelijk financiële gevolgen voor Schagen die voortvloeien uit de afwikkeling van een faillissement | 25% | € 500.000 | |
Fiscale risico’s | Dit betreft de mogelijk financiële gevolgen voor Schagen die voortvloeien uit een boekenonderzoek door de belastingdienst naar de juistheid van de aangiften BTW/BCF en de afdracht loonheffing over het boekjaar 2023. | Over eventuele bevindingen uit de controle op de loonheffing is nog geen inschatting te maken. Wel verrichten we op eigen initiatief extra onderzoek naar de juiste afdracht btw/bcf over 2022 en 2024. De uitkomsten van deze onderzoeken worden verwacht in Q4-2025. | PM | |
€ 2.750.000 |
Ratio incidenteel weerstandsvermogen
Op basis van de beschikbare en de benodigde incidentele weerstandscapaciteit kan het weerstandsvermogen worden bepaald.
Totale incidentele weerstandscapaciteit | € 23.111.000 | |
|---|---|---|
Totale incidentele risico’s | € 2.750.000 | = 8,4 |
De incidentele risico’s, afgezet tegen de beschikbare incidentele capaciteit, geven een ratio van 8,4. De streefwaarde op basis van de nota Vermogensbeleid bedraagt 1,5. De ratio ligt ruim boven de streefwaarde.
Structurele weerstandscapaciteit
De structurele weerstandscapaciteit bestaat uit de onbenutte belastingcapaciteit. Voor de onbenutte ozb-capaciteit gaan wij uit van het verschil tussen het artikel-12-norm-tarief en het laatst vastgestelde tarief.
Normtarief | tarief 2025* | verschil | |
ozb woningen | 0,1648 | 0,1097 | 0,0551 |
ozb niet woningen | 0,1648 | 0,2494 | -0,0846 |
ozb g niet woningen | 0,1648 | 0,1796 | -0,0148 |
* tarief 2026 nog niet bekend bij opstellen deze tabel, daarom tarief 2025 gebruikt
Wanneer in 2026 het artikel-12-norm-tarief in Schagen wordt geheven, levert dit een geschatte extra opbrengst op van € 3,2 miljoen (2025: € 2,4 miljoen).
De verwachte structurele weerstandscapaciteit bedraagt per 1 januari 2026:
Onbenutte belastingcapaciteit: € 3.200.000
Structurele risico's
In onderstaand overzicht zijn de structurele risico's gespecificeerd met een risico groter dan €100.000.
Risico | Omschrijving | Maatregelen | Kans | Maximaal financieel gevolg |
|---|---|---|---|---|
Lening aan derden | Risico op oninbaarheid van leningen die aan derden verstrekt zijn | 10% | € 861.200 | |
Garantstellingen | Risico op opeisbaarheid van afgegeven garanties | 1% | € 1.373.990 | |
Open einde regelingen | De openeinderegelingen in het sociaal domein | 25% | € 200.000 | |
€ 2.435.190 |
Ratio structureel weerstandsvermogen | ||
|---|---|---|
Totale structurele weerstandscapaciteit | € 3.200.000 | = 1,3 |
Totale structurele risico’s | € 2.435.190 |
De structurele weerstandsratio bedraagt 1,3. Dit betekent dat de gemeente de structurele risico's voldoende kon opvangen met structurele middelen.
Kengetallen | Jaarrekening 2024 | Begroting 2026 | Begroting 2027 | Begroting 2028 | Begroting 2029 |
|---|---|---|---|---|---|
Netto schuldquote | 2,04% | 39.29% | 41.98% | 43.18% | 42.20% |
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen | 6,60% | 39.29% | 41.98% | 43.18% | 42.20% |
De Solvabiliteitsratio | 59,25% | 51.29% | 51.00% | 50.63% | 51.29% |
Structurele exploitatieruimte | 14,36% | 1.48% | 2.04% | 1.18% | 2.15% |
Kengetal grondexploitatie | -2,56% | 4.45% | 3.96% | 4.99% | 4.99% |
Belastingcapaciteit | 112% | 104% | 104% | 104% | 104% |
Netto schuld per inwoner o.b.v. alle schulden | € 1.464 | € 2.414 | € 2.464 | € 2.507 | € 2.476 |
Netto schuld per inwoner o.b.v .langlopende schulden | € 933 | € 1.434 | € 1.502 | € 1.506 | € 1.473 |
Saldo van baten en lasten voor toevoegingen en onttrekkingen | € 22.687 | € 1.484 | -€ 611 | -€ 1.235 | € 135 |
van reserves als percentage van de inkomsten | 12,8% | 0.9% | -0.4% | -0.8% | 0.1% |
(inkomsten excl. Bijdrage reserves) | |||||
onbenutte belastingcapaciteit ozb als percentage van de inkomsten | 1.36% | 1.90% | 0.00% | 0.00% | 0.00% |
Netto schuldquote
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Hoe lager het percentage, hoe beter. Door de lasten niet naar de toekomst te schuiven maar een bestemmingsreserve te vullen is de netto schuldquote ruim onder de 90% en geldt dit als de minst risicovolle categorie. In de Nota vermogensbeleid Schagen is aangegeven dat de netto schuldquote voor ons 70% mag bedragen.
De solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger dit percentage, hoe beter. Een percentage van rond de 50% is voldoende. Het percentage waar wij op uitkomen is lager. Daarnaast is de begroting niet sluitend voor de jaren 2026, 2027 en 2028.
Structurele exploitatieruimte
Het financiële kengetal structurele exploitatieruimte geeft aan hoe groot de structurele vrije ruimte binnen de vastgestelde begroting is. Hoe hoger dit percentage, hoe beter. Daarnaast geeft dit kengetal ook aan of de gemeente in staat is om structurele tegenvallers op te vangen. Ook geeft het aan of er nog ruimte is voor nieuw beleid. Het kengetal structurele exploitatieruimte laat een dalende ontwikkeling zien. Dit is verklaarbaar door daling van de Algemene uitkering vanaf 2026.
Kengetal grondexploitatie
Het financiële kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie is ten opzichte van de jaarlijkse baten. Oftewel de boekwaarde. Een norm bepalen voor dit kengetal is lastig. De boekwaarde van de gronden in bezit zegt namelijk nog niets over de relatie tussen de vraag en aanbod van woningbouw dan wel m2-bedrijventerrein. Maatwerk is hiervoor van toepassing. Hierbij kijken we naar hoeveel woningen of m2-bedrijventerrein zijn gepland, het type en op welke plek. Daarnaast is het van wezenlijk belang wat de te verwachte vraag zal zijn. Dit vraagt meer onderzoek dan naar voren komt uit het genoemde kengetal. De boekwaarde van de gronden geeft wel weer of een gemeente veel middelen heeft gestopt in haar grondexploitatie. Dit geld dient namelijk ook nog terugverdiend te worden. Om boven genoemde redenen is geen norm verbonden aan het kengetal grondexploitatie.
Belastingcapaciteit
De belastingcapaciteit geeft inzicht in hoe de belastingdruk in een gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Een percentage van 100% wil zeggen dat we op het landelijk gemiddelde zitten. Onze belastingdruk is dus hoger dan het landelijk gemiddelde.